Seyre daldım alemi baktım ki herkes kendi aleminde…

Dert değil derman olmaksa eğer marifet cana can olmak gerek…

Can ile canan ne demek?

Farsça da can sözcüğü kelime kökeninde ruh ve hayat anlamlarına gelmektedir. Canlı diri olmak anlamlarına gelir ki; Divan edebiyatında sıklıkla kullanılan ‘’canan’’ imgesi sevgili , dost, anlamlarına gelir. Canan sözcüğü candan yakın cana yakın olmak manalarında da sık sık kullanıldığına şahit oluyoruz.

Can ve canan birbirini tanımlayan kucaklayan iki manevi anlam. Yaklaşık 6 asır boyunca klasik Türk şiirlerinde de en çok zikredilen fuzuliden tutun da Nabi’ ye şeyh galibe kadar en çok üzerinde ısrar ile durulan şiirin anlamsal ezgisel bütünün parçaları olarak sık sık kullanılmıştır. Adında ,kokusunda, anlamında  ilahi ve beşeri aşkı buram buram hissettiren tarih boyunca tasavvufi aşkın en büyük simgesi olmuş Yüce yaratıcının ‘’Can’’ mertebesinde kastedilmek sureti ile onu sevmenin beşeri aşkların her şeyin ötesinde olduğu varların içinde var olduğu zihinlere ifşa edilmiştir. Can ne kadar kişinin kendi iç meselesi olsa da canından öte canan olarak gördüğü kişi beşeriyetin aşılıp hiçlik duygusuna erme mertebesidir. Candan geçip canana ermek sözü de bu husisiyeti en güzel ifade ediş biçimlerindendir. Kişinin ilahi aşk boyutu beşeri aşkı aşarak tüm vücuttaki uzuvlarını aşıp kişinin benliğini kabul etmeme noktasına erişme halidir.Sevdiğinin  bir selamına muhtaç olup için için yanma halidir;

Şeyh galib

Hoş geldin eyâ berîd-i cânan
bahşet bana bir nüvîd-i cânan
cân ola fedâ-yı iyd-i cânan
bî-sûd ola mı ümîd-i cânan
yârin bize bir selâmı yok mu

Yani ki;
hoş geldin ey sevgilinin habercisi
bize sevgiliden bir müjde(li haber) bahşet
can, cananın bayramına kurban olsun!
ki cananı ümit ediyor olmamız boşuna mıdır?
yarin bize bir selamı yok mudur?

Fuzulî'nin nerdeyse bütün gazellerinde ‘’Can ve Canan’’ imgeleri sıklıkla kullanılıyor.

ondan bir örnek:
cânı kim cânânı için sevse cânânın sever
cânı için kim ki cânaânın sever, cânın sever

Yine Fuzuli’den can alıcı beyitlerden;

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

Nahif ifade buyurulan sözler sevgiyi ifade edebilmenin en tarifsiz nezaketini taşıyor. Kişi Canının kıymetini ne ölçüde biliyorsa Cananının kıymetini de o nispette bilecektir. Bu durumda sevgisini en içten hissettiği kişi Canandır cana yakındır. Ne can ayrılır ne de canan her ikisi birleştiği anda ruh ve beden bütünlük ve anlam kazanır.

Yunus, ver canını hak yoluna, can vermeyince canan bulunmaz.